Ίλιγγος σε Ενήλικες & Παιδιά | Που Οφείλεται & Θεραπεία

Ο ίλιγγος

Ο ίλιγγος είναι το πιο συχνό σύμπτωμα προσέλευσης ενός ασθενούς στον ιατρό. Αν θα θέλαμε να δώσουμε έναν ορισμό αυτής της κατάστασης, θα λέγαμε ότι είναι η ψευδαίσθηση της κίνησης, που βιώνει ο ασθενής και αφορά είτε το σώμα του, είτε το περιβάλλον. Στην πρώτη περίπτωση ο ασθενής αισθάνεται μία τάση για περιστροφή, ώθηση, τάση για πτώση ή αιώρηση του σώματος προς όλες τις κατευθύνσεις ενώ στη δεύτερη περίπτωση ο ασθενής έχει την ψευδαίσθηση μεταβολής ή κίνησης ενός σταθερού κατά τα άλλα περιβάλλοντος, ενώ ο ίδιος παραμένει ακίνητος. Οι ασθενείς συχνά περιγράφουν τον ίλιγγο ως αίσθημα ζάλης, ναυτίας (που ενδεχομένως συνοδεύεται και από τάση προς εμετό), αίσθημα “σαν μέθη”, αστάθεια στο βάδισμα, “αβεβαιότητα”, ενδεχομένως σε σκοτεινό περιβάλλον ή ”ανισσοροπία”. Χωρίς αμφιβολία, ο ίλιγγος είναι σύμπτωμα συχνά εξουθενωτικό για τον ασθενή, συνοδεύεται συχνά από έντονο άγχος κι αίσθημα αβεβαιότητας κι επιβαρύνει στην εμμένουσα μορφή του την ποιότητα της καθημερινής ζωής

Πού οφείλεται ο ιλιγγος;

Καθώς μία πλειάδα οργάνων και συστημάτων του οργανισμού συμμετέχει στη λειτουργία της ισορροπίας (εγκέφαλος, λαβύρινθος, μάτια, μυοσκελετικό σύστημα), η αιτιολογία του ιλίγγου είναι πολύπλοκη και η διερεύνηση της απαιτεί ενδελεχή έλεγχο πολλών οργάνων και σίγουρα συνεργασία πολλών ιατρικών ειδικοτήτων. Είναι σημαντικό να τονιστεί η εμπλοκή του ψυχογενούς παράγοντα είτε στην αιτία του ιλίγγου καθεαυτού είτε σε δεύτερο στάδιο όταν η οργανική αιτία του ιλίγγου δεν αντιμετωπιστεί επαρκώς.

Tέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ένας μεγάλος αριθμός ευρέως συνταγογραφούμενων φαρμάκων μπορεί να προκαλέσει ίλιγγο: Αντιυπερτασικά (μετοπρολόλη, ραμιπρίλη, καντεσαρτάνη), διουρητικά (φουροσεμίδη, τορασεμίδη), αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά ακόμη κι “αθώα” ηρεμιστικά ευθύνονται για τα συμπτώματα αυτά, ενώ είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι και τα φάρμακα κατά της ναυτίας (π.χ. διμενυδρινάτη) μπορούν επίσης να προκαλέσουν ζάλη! Επομένως η λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού κι η αφιέρωση επαρκούς χρόνου στη διερεύνηση του ασθενούς με ιλιγγο είναι πρωτεύουσας σημασίας.

Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντική η διάκριση μεταξύ κεντρικού και περιφερικού ιλίγγου. Ο πρώτος οφείλεται σε βλάβες του κεντρικού νευρικού συστήματος (για παράδειγμα σκλήρυνση κατά πλάκας, εγκεφαλίτιδα, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, όγκοι, αποστήματα εγκεφάλου-παρεγκεφαλίδας κ.α.). Συνηθέστερα όμως ο ίλιγγος είναι περιφερικής αιτιολογίας και οφείλεται σε παθήσεις του οργάνου της ισορροπίας που βρίσκεται στο εσωτερικό του αυτιού (λαβύρινθος και αιθουσαία νεύρα). Επομένως η λεπτομερής νευροωτολογική εξέταση από ειδικό Ωτορινολαρυγγολόγο είναι το Α και το Ω της προσέγγισης του ασθενούς με ίλιγγο.

Πως εξετάζει ο Ωτορινολαρυγγολόγος τον ασθενή με ίλιγγο;

H εξέταση γίνεται καταρχήν με τη λεπτομερή λήψη ιστορικού, με μία απλή εξέταση των αυτιών με το μικροσκόπιο (ωτομικροσκόπηση) και με μία εξέταση της ακοής στο ιατρείο Στη συνέχεια ακολουθεί η εξέταση με τα ειδικά γυαλιά Frenzel, που καταργούν την οπτική προσήλωση και επιτρέπουν τη μεγιστοποίηση των αντανακλαστικών κινήσεων των ματιών (“νυσταγμός”) που συνοδεύουν τις παθήσεις του λαβυρίνθου. H εξέταση του είδους του νυσταγμού (κινήσεις που τον προκαλούν, φορά, διάρκεια) θα κατευθύνει την διαγνωστική σκέψη προς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Μία σειρά συγκεκριμένων κλινικών δοκιμασιών (Halmagyi, Romberg, Unterberger) είναι απαραίτητη για τη διάγνωση.

Με ποιες αιτίες του ιλίγγου ασχολείται ο Ωτορινολαρυγγολόγος;

Αντικείμενο του Ωτορινολαρυγγολόγου είναι ο περιφερικός ίλιγγος, ο οποίος στην κλασσική μορφή του (ωστόσο όχι πάντα) συνοδεύεται από ναυτία, εμέτους, μονόπλευρη απώλεια ακοής ή και βουητό.

Περιφερικός ίλιγγος

Οι πιο κοινές αιτίες περιφερικού ιλίγγου είναι:

Καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης (BPPV). Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι τα σύντομα επεισόδια ιλίγγου (λιγότερο από 30 δευτερόλεπτα), όταν αλλάζει απότομα η θέση της κεφαλής (στροφή κεφαλής στην ύπτια θέση του σώματος στο κρεβάτι, σήκωμα από το κρεβάτι, απότομο σκύψιμο). Ο ίλιγγος θέσεως οφείλεται στην παθολογική μετακίνηση μικροσκοπικών κρυστάλλων ανθρακικού ασβεστίου, των ωτολίθων, μέσα στο υγρό που γεμίζει τον λαβύρινθο (έσω λέμφος). Φυσιολογικά οι ωτόλιθοι είναι εγκατεστημένοι στο ελλειπτικό κυστίδιο του έσω ωτός και δημιουργούν συμπτώματα όταν μετατοπίζονται στους ημικύκλιους σωλήνες του λαβυρίνθου. Ο ίλιγγος υποχωρεί, όταν οι ωτόλιθοι σταματήσουν να κινούνται ή επανέλθουν στην θέση τους. Η διάγνωση του ιλίγγου θέσεως γίνεται με τη δοκιμασία Dix-Hallpike και τη βοήθεια των γυαλιών Frenzel και η θεραπεία του συνίσταται σε ειδικούς χειρισμούς και κινήσεις της κεφαλής ως προς το σώμα του ασθενούς, που πραγματοποιεί ο ιατρός, ανάλογα με τον ημικύκλιο σωλήνα που πάσχει (π.χ. χειρισμοί Epley και Semont για τον οπίσθιο ημικύκλιο σωλήνα, χειρισμός “barbecue” κατά Lempert για τον οριζόντιο ημικύκλιο σωλήνα, ανάστροφος χειρισμός Epley για τον πρόσθιο ημικύκλιο σωλήνα), σε συγκεκριμένα μέτρα συμπεριφοράς και ασκήσεις στο σπίτι.

Αιθουσαία νευροπάθεια (Neuropathia vestibularis). Πρόκειται για πιθανολογούμενη φλεγμονή του αιθουσαίου νεύρου άγνωστης μέχρι σήμερα αιτιολογίας. Χαρακτηρίζεται στην τυπική της μορφή από αιφνίδια εισβολή ιδιαίτερα έντονου περιστροφικού ιλίγγου (“καρουζέλ”), που συνοδεύεται από εμέτους και επιδεινώνεται με την κίνηση της κεφαλής. Συνήθως, διαρκεί από ώρες, έως λίγες ημέρες. H διάγνωση στηρίζεται στη λήψη λεπτομερούς ιστορικού και σε μία λεπτομερή εξέταση του οργάνου της ισορροπίας. Η θεραπεία συνιστάται στη χορήγηση αντιεμετικών ουσιών και κορτικοστεροειδών με σκοπό την καταπράυνση των συμπτωμάτων και στην έγκαιρη έναρξη συγκεκριμένων ασκήσεων με σκοπό την αποκατάσταση της ισορροπίας (“vestibular training”) και της λειτουργικότητας του ασθενούς.

Νόσος του Meniere. Είναι περιοδική νόσος και παρουσιάζει εξάρσεις και υφέσεις. Η αιτιολογία της δεν είναι γνωστή. Σε επίπεδο παθοφυσιολογίας, χαρακτηρίζεται από αύξηση της ενδολέμφου και διάταση του υμενώδους λαβυρίνθου, γι αυτό και ονομάζεται και ενδολεμφικός ύδρωπας. Τα επεισόδια περιστροφικού ιλίγγου διάρκειας από 30 λεπτά έως 24 ώρες συνοδεύονται από βαρηκοΐα (η οποία αφορά αρχικά στις χαμηλές συχνότητες και παρουσιάζει διακυμάνσεις με επιδείνωση κατά τη διάρκεια των επεισοδίων και βελτίωση μετά το πέρας του), βουητό και αίσθημα πληρότητας του αυτιού. Με το χρόνο και μετά από επαναλαμβανόμενες προσβολές, η βαρηκοΐα επιδεινώνεται σταδιακά και μπορεί να καταλήξει σε λειτουργική κώφωση. Η θεραπεία συνιστάται αρχικά στη χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών με σκοπό την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων στην οξεία φάση (π.χ. αντιεμετικά, κορτικοστεροειδή) και την πρόληψη επανεμφάνισης ή την ελάττωση της συχνότητας των κρίσεων (π.χ. υδροχλωρική βηταϊστίνη) ή απαιτεί την εφαρμογή ειδικών θεραπειών. Επί εμμένουσας νόσου και εγκατεστημένης κώφωσης μπορεί να συζητηθεί η ενδοτυμπανική χορήγηση γενταμυκίνης, μίας ωτοτοξικής ουσίας που “καταργεί” λειτουργικά το όργανο της ισορροπίας που πάσχει,ι με σκοπό την πρόληψη περαιτέρω επεισοδίων.

Αιθουσαία ημικρανία: η “γνωστή άγνωστη” αιτία ιλίγγου

Η αιθουσαία ημικρανία είναι μια ειδική μορφή ημικρανίας, η οποία είναι γνωστή στον κλάδο της νευρολογίας ήδη από τη δεκαετία του 1980. Στην κλινική πράξη του Ωτορινολαρυγγολόγου η πάθηση δεν είναι και τόσο σπάνια καθώς κάθε δέκατος ασθενής με ίλιγγο μπορεί να πάσχει από αυτήν. Στην αιθουσαία ημικρανία τα επεισόδια ημικρανίας συνοδεύονται από ίλιγγο και ναυτία με ποικίλουσα χρονική συσχέτιση. Σε κάποιες περιπτώσεις αιθουσαίας ημικρανίας ο πονοκέφαλος μπορεί να απουσιάζει με τον ίλιγγο να αποτελεί το κύριο ή και το μοναδικό σύμπτωμα! Στην κλασική μορφή της πάθησης ο ημικρανικός πονοκέφαλος (σφύζουσα κεφαλαλγία, διάρκειας από 4 εώς 72 ώρες, φωτοφοβία, ηχοφοβία, με επιδείνωση στη σωματική δραστηριότητα, λήψη συγκεκριμένων τροφών κι ενίοτε “αύρα”) συνοδεύεται από ίλιγγο ποικίλης μορφής (περιστροφικός ίλιγγος, αίσθημα ζάλης ή ναυτία που εκλύεται από οπτικά ερεθίσματα).

Η διάγνωση δεν είναι εύκολη, καθώς η νόσος δεν έχει χαρακτηριστικά συμπτώματα, κι απαιτεί εμπειρία και γνώση της νόσο. Στηρίζεται στη λεπτομερή λήψη ιστορικού και στον αποκλεισμό όλων των άλλων αιτίων ιλίγγου.

Η θεραπεία συνίσταται στην αποφυγή τυχόν εκλυτικών παραγόντων και στη χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών με σκοπό την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων στην οξεία φάση (κατασταλτικά του λαβυρίνθου, βενζοδιαζεπίνες, τρυπτάνες) και την πρόληψη επόμενων επεισοδίων (π.χ. μετοπρολόλη).

Ίλιγγος και παιδί

Η ζάλη και οι διαταραχές της ισορροπίας δεν είναι σπάνιες σε παιδιά. Ωστόσο, η συχνότητα των αιτίων διαφέρει σημαντικά σε σχέση με τους ενήλικες. Μετά τον αποκλεισμό της ορθοστατικής υπότασης και ψυχογενών αιτίων, η αιθουσαία ημικρανία είναι πολύ συχνή σε αυτή την ηλικιακή ομάδα και αντιπροσωπεύει περίπου το 50% των διαγνώσεων. Όχι σπάνια είναι στην κατηγορία αυτή η αιθουσαία νευροπάθεια μετά από οξεία λαβυρινθίτιδα. Στις περισσότερες περιπτώσεις η αιτία μπορεί να εντοπιστεί μέσω της λήψης ιστορικού και χωρίς τη πραγματοποίηση πολύπλοκων και κουραστικών για το παιδί πρόσθετων εξετάσεων. Τα καλά νέα είναι ότι οι πιο κοινές αιτίες ζάλης στα παιδιά είναι” αθώες”, έχουν μια καλοήθη πορεία και μπορούν να αντιμετωπιστούν επιτυχώς.

Έχοντας πραγματοποιήσει μία εξάμηνη αποκλειστική εκπαίδευση στο εξαιρετικά εξοπλισμένο Εργαστήριο Νευροωτολογίας της Πανεπιστημιακής Κλινικής του Νοσοκομείου του Erlangen κι έχοντας αναλάβει τη επιστημονική διεύθυνση του Εργαστηρίου από το 2019, ο ιατρός διαθέτει τεράστια εμπειρία στη διαγνωστική προσέγγιση και θεραπεία των ασθενών με ίλιγγο.